Mesnevî'nin Katre'sinde mesele kısaca şöyle geçiyor ve herşeyi özetliyor bence şerhetmeye gerek yok, okumak kifayet eder.
Mukaddeme
Kırk sene ömrümde, otuz sene tahsilimde yalnız dört kelime ile dört kelâm öğrendim; tafsilen beyan edilecektir. Burada yalnız icmalen işaret edilecektir. Kelimelerden maksad: Mana-yı harfî, mana-yı ismî, niyet, nazardır. şöyle ki:
Cenab-ı Hakk'ın masivasına (yani kâinata) mana-yı harfiyle ve Onun hesabına bakmak lâzımdır. Mana-yı ismiyle ve esbab hesabına bakmak hatadır.
Evet her şeyin iki ciheti vardır. Bir ciheti Hakk'a bakar. Diğer ciheti de halka bakar. Halka bakan cihet, Hakk'a bakan cihete tenteneli bir perde veya şeffaf bir cam parçası gibi, altında Hakk'a bakan cihet-i isnadı gösterecek bir perde gibi olmalıdır. Binaenaleyh nimete bakıldığı zaman Mün'im, san'ata bakıldığı zaman Sâni', esbaba nazar edildiği vakit Müessir-i Hakikî zihne ve fikre gelmelidir.
Ve keza nazar ile niyet, mahiyet-i eşyayı tağyir eder. Günahı sevaba, sevabı günaha kalbeder. Evet niyet âdi bir hareketi ibadete çevirir. Ve gösteriş için yapılan bir ibadeti günaha kalbeder. Maddiyata esbab hesabıyla bakılırsa cehalettir. Allah hesabıyla olursa, marifet-i ılahiyedir.
Sonuç:
1- Mana-yı harfi: Allah namına bakmak
2- Mana-yı ismi: Müsemma olan ve esbab namına bakmak
3- Nazar ve niyet, eşyanın mahiyetini değiştirir. Günahı sevap, sevabı günaha çevirir. Adi bir hareketin iyi niyetle olursa ibadet hükmüne geçerken, riya için yaptığın ibadet daha seni günaha sokar. Nazar ise bakmak demektir, yani nazar etmek. Maddiyata mana-yı ismî ile nazar edersen, cehalettir, mana-yı harfî ile nazar edersen marifetullahdır.
Yani, eşyanın mahiyeti, özü, bakan göze göre değişir.
Alıntı sahibi ""Abdulkadir Said""
Mana-yı harfi ve ismi, hatta niyet üzerine de yorum yapılır, ama niyet, özellikle nazar üzerine yapılan yorum tekellüflü, yani zorlama yorumlar olur. Bu yazının içinden çekip çıkarıldığı metnin tamamını istesem daha sağlıklı bir müzakere için?
