Muhabbet Fedâileri

Fatih Ayasofya'yı neden cami yaptı?

Ayasofya'nın 1500 yıllık serüvenini dev bir yapıtla anlatan Prof. Ahmed Akgündüz muazzam eser hakkında bilinmeyenleri, yanlış bilinenleri belgelerle aydınlattı. ışte ilginç araştırma

Doç. Dr. Said Öztürk, Yaşar Baş ile birlikte sadece Ayasofya'yı anlatan 900 sayfalık dev bir eser hazırladınız. Böyle kapsamlı bir esere niçin ihtiyaç duyuldu?



ayasofya, benim kişisel kanaatim, ahir zamanda dünya tarihine damgasını vuracak önemli bir yapı. Sadece bir cami, sadece bir müze, sadece kilise nazarıyla bakamazsınız. Dokuz yüz sene Bizans ımparatorluğu'nda sosyal, ve askeri manada merkezlik etmiş. Bütün Cuma alayları padişahlar tarafından orada yapılmış. Sivil itaatsizlikler orada baş göstermiş. 31 Mart'ın en önemli kahramanlarından. Dolayısıyla Ayasofya artık bir sembol. Sadece bir dinin değil, Hıristiyanlığın ve ıslamiyet'in sembolü.

Ayasofya'nın ıslam-Hıristiyan diyaloğuna bir katkısı olabilir mi?

Bence gelecekte de, peygamberimizin verdiği müjdeye dayanarak konuşuyorum, Ayasofya Hristiyanlığın Müslümanlığa iltihakında da sembol olacak. Benim inancım şu: "Ey benim ümmetim! Ahir zamanda, dindar Hristiyanlarla sulh yapacaksınız. Dinsizlik ve ahlaksızlık gibi insanlığın müşterek düşmanlarına karşı tek başına başa çıkamayan Hristiyanlık ve ıslamiyet bu katılım neticesinde kuvvet bulacak, galip geleceksiniz. ınsanlık da uzun bir müddet mutlu bir hayat yaşayacak." Bence, bu dünya çapındaki ittifakın gerçekleşeceği yer, manen imzalanacağı yer Ayasofya'dır.

* Yüzlerce yıldır Ayasofya davası gündemden düşmeyen bir konu. Niye bu kadar büyük önem veriliyor?

Hollandalı bir siyasetçinin ifadesiyle: "Bence Ayasofya, böyle müze ve harap kalmaktansa, temel zemin camiye çevrilmeli, mabed olarak devam etmeli, ama üst kattaki galeriler ve mozaikler de Hristiyan alemine gösterilecek saygı neticesinde aynen ziyaretçilere açık tutulmalıdır. Bu görüşe hiç muhalefet edemiyorum." Onun için ben yakın tarihteki büyük olayların kaynağı olarak gördüğüm için Ayasofya'ya çok büyük önem veriyorum. Bu yüzdendir ki Bediüzzaman da çok önem vermiş. Bütün ıslam Alimleri çok büyük önem vermiş. Bugün başta Yunanistan olmak üzere birçok devlet de çok büyük önem veriyor. Eğer imkan bulup da ıngilizce'sini de yayınlayabilirsek bütün dünyanın kabul görebileceği bir eser haline gelecek. Bence biz bu kitapla Osmanlı Ayasofyasının kitabesini yazdık.

* Ayasofya'ya girdiğimizde duvarlarda Bizans'tan kalma Hıristiyanlığa dair tasvirler görüyoruz. Camiye çevrilirken onlar niye bırakılmış?

Bir defa Fatih Sultan Mehmed bu eserlerin üzerini namaza zarar vermeyecek şekilde sıvayla kapatmışlar, namaza zarar vermeyenleri olduğu gibi bırakmıştır. Kesinlikle tahrip etmemiştir. Bu çok büyüklüktür. Ama daha sonra 1845'lerde Fossati tarafından yapılan tamirlerde kapatılan mozaiklerin bir kısmı da ortaya çıkarılmıştır. Ve nihayet Cumhuriyet döneminde, Amerikalı arkeolog Whitemoore ülkemize sırf mozaikleri ortaya çıkarmak için gelmiştir. Gelip incelemiş ve kendisine bu değişiklikleri yapması için izin verilmiştir.Çok kasıtlı hareket etmiştir. Neredeyse Kubbedeki Nur suresinin 35. ayetini bile tahrip etmek istemiştir. Ve bir kısım Osmanlı eserleri de tahrip edilmiştir. 1936'da Fatih'in göz nuruyla inşa ettirdiği medrese yıkılmıştır.

* Hristiyanların Ayasofya'ya bakış açısı nasıl?

Evet, her gelen devlet adamı mutlaka ziyaret ediyor. Hâlâ onların bakış açısı bizimki kadar müsamahalı değil. Gidin şimdi internet sitelerinde, şu anki Bizans enstitülerinin sitelerinde kesinlikle minareli Ayasofya göremezsiniz. Tamamı minaresizdir. Ve şu anda Yunanistan'da Rum Patrikhanesinde ve belli çevrelerde Ayasofya'nın kendilerine teslim edileceği günü beklerler.

* Niçin müzeye çevrildi?

Biz o olayı bütün belgeleriyle ortaya koyduk. 24.11.1934 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla belge. Bence çok sebepler var. Birinci önemli sebep, Lozan'da gizli bir madde olduğuna inanıyorum. Ama elimizde bir belge yok. Yani Hıristiyan devletlerin baskısı olabilir. ıkincisi, o zamanki devlet adamlarının ifadesine göre, Ayasofya'yı harabiyetten kurtarmak ve batıdan gelen para yardımlarını almak için. Onlar böyle diyorlar. Ama bana inanıyor musunuz bu iddiya derseniz, benim cevabım biraz enteresan olur. Yani çok değişik sebepleri var. Ben çok ayrıntıya girmek istemiyorum. Ama maalesef müzeye çevrilmiş. ınşallah tekrar "Allahuekber" sadaları minarelerinden okunur.

Nasıl Camiî oldu?

* Fatih Sultan Mehmed ıstanbul'u fethettiğinde ilk iş olarak, Hristiyanlar için çok değerli olan Ayasofya'yı camiyapıyor. Bu hareket hukukolarak doğru mu?

Bu meşhur bir soru. Müslüman da soruyor, Hristiyan da soruyor. ıslam hukukunu bilmemekten kaynaklanıyor bu soru. Barış Hukuku ayrı, Savaş Hukuku ayrıdır. Bu ıslam hukukunda da böyledir, diğer hukuklarda da. Fatih ıstanbul'u savaş yoluyla almıştır. Savaş hukukuna göre, bütün kiliseleri camiyapma hakkı vardır. Fethin ardından Patrikhanenin patriği diğer bütün Hıristiyan din adamları Fatih'i ziyaret etmişlerdir. Ve bu ziyarette şunu söylemişlerdir: "Savaş yoluyla fethettiniz istediğinizi yapabilirsiniz" O sırada, Ayasofya'yı camiye çevirmiş ve adını "Fethiye Camii" olarak koymuştur.

Neden Ayasofya?

Fakat Bizans'tan kalan birçok kilise hâlen ayakta duruyor. Fatih onlara niye dokunmamış?

ılk üç gün savaş hukukunu uygulamıştır. 17'ye yakın Havra ve kiliseyi camiye çevirmiştir. Arkasından Hristiyan liderlerinin ricası üzerine Galata ZımmAhitnamesini vermiştir. şu anda bu ziyaretin resminin Patrikhane'de mozaikten bir resmi vardır. Fatih o ziyarette, "Artık hiçbir kilisenize ve dininize müdahale etmeyeceğim" demiştir. Ve o günden itibaren barışla fethedilmiş gibi muamele edilmiş, hiçbir kilise camiye çevrilmemiştir. (D. B. Tercüman)