Bunlara kıyasen, herşey, bir cihette zıddıyla bilinebilir. Ve birtek hakikatı, sümbül verip çok hakikatler olur.
Bu cümleyi bir misal ile açıklayalım.
sıcak ve soğuk kavramı ile.
soğuk nedir?
soğuğun bir harici vücudu var mıdır?
mesela 10 derece mi soğuktur, yoksa 5 derece mi?
5 derece daha soğuktur, değil mi?
peki 0 derece mi daha soğuktur, 5 derece mi?
elbette ki 0 derece daha soğuktur. 5 derece sıcak oldu. halbuki 10 derece ile kıyasladığımızda 5 derece soğuk idi.
peki 0 derece mi soğuk, yoksa -10 derece mi.
elbette ki -10 derece 0 dereceden daha soğuktur.
demek ki soğuğun harici bir vücudu yok.
şimdi soğuk izafi bir kavram olarak işin içine girmekle bizler sıcaklık denen şeyi anlıyoruz.
bu durum bize "herşey, bir cihette zıddıyla bilinebilir" hakikatini açıklıyor.
aynı zamanda soğuk işin içine girmesi ile sıcaklığın binlerce derecesi ortaya çıkıyor.
-200 dereceden 0 derceye, 0 derecden 100, 1000, 10000;hatta Güneşte milyon dereceye kadar mertebeler meydana geliyor.
işte tüm bu mertebeler ise "soğuk" denilen izafi bir kavram neticesinde ortaya çıkıyor.
bu durum da "Ve birtek hakikatı, sümbül verip çok hakikatler olur" hakikatine işaret eder.
bir misal de güzel-çirkin kavramı için verelim.
çirkinlik nedir?
çirkinin harici vücudu var mı?
şimdi gidip en çirkin adama bile sorsanız kendisini güzel sayar.
en azından hayvanlardan üstün ve güzel olduğunu kabul eder.
peki çirkin nerede?
kim çirkin?
var olan mevcudatın çirkini olur mu?
en azından yokluktan varlığa çıkartılmış bir şey çirkin değildir.
mevcudat bir yönüyle mutlaka ki güzeldir.
ancak "çirkinlik" denen izafi bir kavram işin içine girmesi ile "güzellik denen şey nedir" onu anlıyoruz.
aynı zamanda mevcudat adedince güzellikler ortaya çıkarak bir "güzellik hakikati" binlerce sümbül vererek güzelliği güzeller sayısınca çoğaltıyor.
dünya güzeldir.
dünya içindeki mahlukat güzeldir.
çiçek böcek güzeldir.
insan güzeldir.
Kafire Cehennem hayatı vermek güzeldir.
Mümine Cennet hayatı vermek çok çok güzeldir.
vesselam