seyyiyeyi yani günahları bir iken bin yazmak adelettir,
haseneyi yani iyilikleri bir yazmak veya hiç yazmamak adalettir diyor.
Peki bunun sebebi ne? Adl ismi nasıl olur da bunu gerektirir?
bazen bir seyyie olur ki, pek çok seyyieler yerine geçer pek çok vecihlerden seyyiedir,
mesela, müslümanların ülkesinde alkol satan adamın yaptığı bu fiil, kaç açıdan günah sayılabilir
1- Bütün kötülüklerin anası olan alkolü satarak, toplumda kötülüğün intişarına vesile olmak.
2- Haram olan şeyin ticaretini yapıp, onunla para kazanmak.
3- Çoluk çocuğunun ve eşinin hakkı olan, helâl kazanç ile onları doyurma hakkını elinden alıp, onları haram lokma ile beslemek.
4- Günahlar, açıktan ve çekinilmeden işlendiğinde fısktır. Fısk, normal günahtan şöyle farklıdır, kişi bir günahı toplum görmeden işlerse (başkasının hukukuna tecavüz etmediği müddetçe) sadece kendisi zarar görür. Ama toplum önünde yapıldığı ve nehy-i ani'l-münker ile uzaklaştırılmadığı zaman bunlar, o haramı toplumda meşrulaştırır, bütün topluma zarar verir. O yüzden alimler, fıskın tövbesi de açıktan yapılmalı, herkes onun o fısktan tevbe ettiğini bilmeli (nasıl açıktan işleyip kötü örnek olarak zarar verdi, öyle de açıktan nedametini ve bu yoldan döndüğünü bildirmeli), gizli yapılan günahın tevbesi de gizli olur demişler.
5- Muhtemelen kendisinin de bu ticaretini yaptığı şeylerin müptelası olması.
6- Ayrıca, essebebü ke'l-faîl, yani sebep olan işleyen gibidir kaidesince, nasıl cinayet işleyeceği ve haksız yere cana kıyacağı belli olan bir adama bıçak satılmaz, öyle de, sonu binbir türlü pisliğe açılacak alkolü satarak, ilerdeki bunu kullananlar tarafından işlenecek günahlardan da hissedar olmak. Bunlar neler mi, cinayet, her türlü hukuka tecavüz, ırza geçme, toplumu rahatsız etme, ailesine kötü muamelede bulunma ve diğer birçok şey.
Evet, daha sayamayacağımız çok maddeler var. ışte bazen bir seyyie, alemde böyle yankılanır ve çoğalır. Yapmak zor, ama yıkmak ve tahrip etmek çok kolay, 40 adamın 40 günde yapamadığı sarayı sen bi kibritle kül ediverirsin.
Haseneyi, Allah'ın lütfu ve hidayetiyle yaparsın. Sen niyet edersin, Allah sana nasip eder, senin bunun hilkatinde hissen ancak itibaridir, sen irade-i cüz'in ile istedin, Allah da bu niyetine mukabil kabul etti, sen bu haseneyi işledin, Allah da sana sevabını yazdı.
Hem haassaten, yukarıda belirtilen bir seyyienin sebep olduklarının hepsinin hesabını Allah sorabilir. Belki üstadın belirttiği, bizim göremediğimiz diğer vecihlerdir, Allahu â'lem bissavab.