Muhabbet Fedâileri

Nefsin cihazat-ı kesireleri nelerdir?
nefis, insanın istek yönünü ifade eder. Bu istekler meşru veya gayr-i meşru olabilir. nefis, ısrarlı bir şekilde isteklerinin karşılanmasını ister. Terbiye edilen bir nefis, gayr-i meşru olanlardan elini çeker, meşru olanlardan istifadeye çalışır.
nefis, isteklerine ulaşmak için pek çok cihazlara sahiptir. şiddetli istek, doymamak ve tatmin olmamak, şehvet, intikam hissi, inat, hırs, öfke, haset bunlardan bir kısmıdır.

Doymamak nefsin belli başlı özelliklerindendir. “Âdemoğlunun iki vadi dolusu altını olsa bir üçüncüsünü ister. Onun gözünü ancak toprak doyurur” hadisi, insan nefsinin bu yönünü ifade eder.

nefis, gerçekleri kabulde direnç gösterir. Mesela günde 5 vakit namaz kılmayı nefse kabul ettirmek kolay bir şey değildir. Fakat ciddi bir eğitimle beş vakit namaz dışında nafile namazları da severek kılacak hale gelebilir.

nefis, bazı kör hislerin etki alanına girince, yaptığı yanlışlıkları ya düşünmez veya düşünmek istemez.
ıntikam hissi bunlardan biridir. Bir kaç dakikalık intikam hissinin tatmin faturası oldukça ağır olur.

Mecazî nefs-i emmare ne demektir?
Nefs-i emmareden çokça söz ederiz. Nefsin, insana kötülüğü emreden bu ham mertebesini çokça konuşuruz. ınsanın kemâle erdikçe bu noktayı aştığını ve nefsini önce kötülemeye başladığını, daha sonra onun sözünü dinlemez hale geldiğini ve en sonunda o nefsin “marziyye” makamına çıkmakla Allah’ın razı olduğu ulvî bir keyfiyete büründüğünü ve insanı hayra sevk ettiğini biliriz.

Ve bu noktada şu soru kafamızı kurcalar:

ınsan bu makama erdikten sonra terakkisi duracak mı? Onu meleklerden ayıran bu en önemli özellik tamamen kayıp mı olacak? O da melekler gibi sâfileşince daha da ileri hedeflere ulaşması nasıl gerçekleşecek? ışte bu merakımızı Nur Külliyatındaki şu enfes tahlil tam mânâsıyla hallediyor.


“Bir zaman evliya-i azîmeden nefs-i emmaresinden kurtulanlardan birkaç zâttan, şiddetli mücahede-i nefsiyeler ve nefs-i emmareden şekvalarını gördüm. Çok hayret ediyordum. Hayli zaman sonra, nefs-i emmarenin kendi desaisinden başka,

daha şiddetli ve daha ziyade söz dinlemez

ve daha ziyade ahlâk-ı seyyieyi idame eden

ve heves ve damar ve a’sab, tabiat ve hissiyat halitasından çıkan

ve nefs-i emmarenin son tahassüngâhı bulunan

ve nefs-i emmareyi tezkiyeden sonra onun eski vazife-i seyyiesini gören

ve mücahedeyi âhir ömre kadar devam ettiren bir manevî nefs-i emmareyi gördüm.

Ve anladım ki, o mübarek zâtlar hakikî nefs-i emmareden değil; belki mecazî bir nefs-i emmareden şekva etmişler.” (Kastamonu Lâhikası)



Hakikate göre mecaz çok zayıf düşüyor ama, burada durum tam aksi. “Daha ziyade söz dinlemez ve daha ziyade ahlâk-ı seyyieyi idame eden” tâbirleri bu gölge nefsin, nefs-i emmareyi bazen çok gerilerde bıraktığını ifade ediyor.

“Bu da nasıl olur?” diye bir soru aklımıza gelebilir. Ama, biraz dikkat ettiğimizde bunun nice örnekleriyle hayatımızın âdeta kaynaştığını görürüz.

Bakıyoruz, nefsimiz bize kumar oynamayı hoş gösteremiyor, içkiyi emredemiyor, ‘namaz kılma’ diyemiyor. Demek ki, bu konularda nefs-i emmarenin üzerimizde bir hâkimiyeti kalmamış, diyoruz. O büyük insanlara birkaç hususta da olsa birazcık benzeyebilmenin hazzını yaşıyoruz. Ama gel gör ki, dünyanın fâni olduğunu çok iyi bildiğimiz ve mü’minlerin kardeş olduklarına kati inandığımız halde, bir mü’min kardeşimizin eline geçen fâni bir makamı yahut menfaati kıskanmaktan kendimizi alamıyoruz. Kıskançlık damarı bizde hükmedince, iç âlemimiz altüst oluyor, huzurumuz kaybolup gidiyor. “Dünya öyle bir metâ değil ki, bir nizâa değsin” diyen Sadi-i şirazî’den nice ışık yılı uzaklarda kaldığımızı vicdanımız bize teessüfle haber veriyor. Ama biz kıskançlık damarıyla bu dersi de rahatlıkla kulak ardı edebiliyoruz.

ıhlas ile halkı irşada çalışan bir büyük insan, bu hizmeti kendisinden daha güzel yapanları gördükçe sevinir, kalbi takdir hisleriyle dolar. Ama, insaniyet hali, bazen kendi mensuplarının artmaması yahut azalması karşısında üzüntüye kapıldığı da olur.

ışte bu hâl o ince ruhu feverana getirmeye kâfi gelir. “Ben ne yapıyorum? Halkın teveccühüne mi gönül bağlıyorum? Yoksa rızayı bırakıp riyaya mı sapıyorum?” diye derinden derine üzüntü duyar. Defalarca tövbe eder, istiğfar eder. ışte bu zatta bir an için mecazî nefs-i emmare hükmetmiş ve onun terakkisinin devamına sebep olmuştur.

Üstad, Kastamonu Lâhikasında ‘Risale-i Nurun ve bilhassa ıhlâs Risalelerinin o iki nefsin bütün desiselerini izale ettiğini’ haber verir.

ıhlâs Risalesinin tümünde bu tedavinin değişik yönleriyle icra edildiğini görüyoruz. Risalenin baş kısmında “saadet-i ebediye zararına mânâsız, lüzumsuz, zararlı kederli, hodfüruşane, sakil, riyakârane bazı hissiyat-ı süfliye ve menafi-i cüz’iyenin hatırı için ihlası kırma”nın doğuracağı zararlardan söz edilir.

“Hissiyat-ı süfliye” tabiri çok şümullüdür. ‘ızzet-i nefis damarı, ırkçılık damarı, kıskançlık damarı, tembellik damarı, enaniyet damarı‘ gibi ulviyetten uzak her türlü his bu tabirin içine girer.

Demek ki, bazen bu hisler hakikî mânâsıyla olmasa bile hayal mertebesiyle kâmil insanlarda da görülebiliyormuş.

ışte o büyük zatların bu süfli hislerin gölgelerine bir an için de olsa kapılmalarını Üstad Bediüzzaman Hazretleri mecazî nefs-i emmare ile izah ediyor ve bunu bizde hükmeden hakikî nefs-i emmareyle karıştırmayalım diye de şu hatırlatmayı yapıyor:

“Bu zatlardaki, nefs-i emmare değil, belki a’saba devredilen nefs-i emmarenin vazifesidir. Maraz ise kalbî değil, belki maraz-ı hayalîdir.” (Mektûbat)